Het houten vat (engels: barrel) is een essentieel onderdeel in de productie van whisky. Het vat is meestal gemaakt van eikenhout wat een wettelijk vereiste is voor Schotse whisky. Het is de rijping op het vat wat de smaak en kleur geeft aan de Spirit met als resultaat Whisky. Vaak hebben op deze vaten eerder andere (sterke)dranken zoals sherry, port, bourbon of rum gerijpt (slechts een paar voorbeelden).
We kunnen de volgende soorten eiken onderscheiden:
Onder andere Talisker laat zijn whisky rijpen op vaten van Kelvin Cooperage. Het familie bedrijf Kelvin Cooperage is opgericht in 1963 waar Ed McLaughlin zijn eigen cooperage (kuiperij) starte aan de oevers van de rivier Kelvin bij Glasgow.
Kelvin Cooperage sinds 1963 een belangrijke kuiperij. Deze foto is genomen bij Talisker Distillery tijdens een bezoek aan de vestiging op het eiland "Isle of Skye"
Sinds 1991 is Kelvin Cooperage gevestigd in Louisville Kentucky vanwege de Bourbon productie in de directe omgeving. Eiken vaten van het beste Amerikaanse eiken worden geleverd voor de productie van de wijnvaten.
Nog belangrijker is de handel in gebruikte 53 gallons (200 liter) wit eiken (Quercus Alba, dus Amerikaans eiken) vaten die gebruikt zijn voor de rijping van Bourbon. Deze worden gerepareerd en wereldwijd gebruikt voor rijping van whisky and andere dranken. Deze 200 liter vaten zijn bekend als de "American Standard Barrel" en hebben een inhoud van 190-200 liter, goed voor ongeveer 280 standard 700ml flessen whisky.
Het branden (Engels: Charring) van de binnenzijde van whiskyvaten is een essentieel onderdeel van het productieproces en draagt bij aan de unieke smaak en aroma's van whisky. Hier zijn de belangrijkste redenen waarom:
De mate waarin een vat wordt gebrand, wordt vaak uitgedrukt in verschillende niveaus of "char levels". Een hoger char level betekent een sterkere branding en resulteert in meer uitgesproken smaken.
Niet elke gebrande whiskyvat is dus gelijk. Er zijn grote verschillen en er zijn verschillende technieken. In het engels spreekt men van Charring en Toasting. In het Nederlands zou je Charring het best kunnen vertalen als "verkolen"en Toasting als "roosteren" maar het is in dit geval handiger om gewoon de aanduiding Toasting te gebruiken.
Verkolen (Engels: Charring) houdt in dat er intense hitte op de binnenkant van het vat wordt toegepast, waardoor het hout in feite verbrandt. Dit proces creëert een donkerder, meer verkoold oppervlak dat rokerige, houtachtige en kruidige smaken aan de whisky geeft. Verkolen helpt ook om een poreus oppervlak te creëren, wat zorgt voor een grotere interactie tussen de whisky en het hout.
Toasten daarentegen houdt in dat het vat gedurende een langere periode op een lagere temperatuur wordt verhit. Dit proces karamelliseert de suikers in het hout, wat resulteert in zoetere smaken zoals vanille, karamel en toffee. Toasten helpt ook om vluchtige verbindingen uit het hout vrij te maken, wat bijdraagt aan de algehele complexiteit van de whisky.
De mate van verkolen of toasten kan variëren, afhankelijk van het gewenste smaakprofiel. Een zwaar verkoold vat zal een gedurfdere, rokerigere whisky opleveren, terwijl een licht getoast vat zal resulteren in een delicatere, zoetere spirit. Veel distilleerderijen combineren beide technieken, waarbij ze een combinatie van verkolen en toasten gebruiken om een specifiek smaakprofiel te bereiken.
Een veel gebruikte afkorting is HTMC wat staat voor Heavy Toast, Medium Char. Je kunt je wel voorstelling wat dit betekend en dat het eindresultaat een complexe whisky smaak opleverd.
Als een vat 4x gebruikt is dan is deze uitgeput. Deze vaten kunnen verjongd (Engels: rejuvenation) worden. Dit wordt het dechar/rechar proces genoemd. Dechar is het verwijderen van de verkoolde laag (Engels: dechar) en het opnieuw branden van het vat (Engels: rechar). Ongeveer 5 tot 10% van de vaten zijn verjongd. Het verjongen van vaten wordt alleen gedaan in tijden dat er een tekort is aan (nieuwe) vaten. Het rechar gebeurt bij 1400 graden.
De suikers in het hout worden gekarameliseerd en het vat is weer bruikbaar. De smaak van de Schotse whisky die uit dit soort vaten komt is Bourbon-achtig. Dit komt omdat na de verjonging het vat weer zijn pure smaak van gebrand eiken kan afgeven zoals bij Bourbon. Mijn inziens zou het niet terecht zijn om de whisky die op dit soort vaten is gerijpt Schotse whisky te noemen. Het komt dichter in de buurt van Bourbon!
Soms wordt op het etiket (of op de verpakking) aangegeven wat voor een soort vat is gebruikt. Een vat wat voor het eerst wordt gebruikt ("First-fill") geven meer aroma en smaak af dan vaten die eerder gebruikt zijn ("Refill" vaten).
Toch nog maar weer een keertje voor de duidelijkheid, een (whisky) first-fill wil niet zeggen dat het vat voor het eerst wordt gebruikt maar dat dit vat voor het eerst voor whisky rijping wordt gebruikt. Het vat bezit dan nog de volledige "Devil's cut" van de vorige drank (meestal Bourbon of Sherry).
Dat is dan ook de reden waarom een whisky op een first-fill vat rijker van smaak is omdat het aandeel van de Bourbon of Sherry in deze rijping hoger is.
Indien er houtfinish ("woodfinish") op het etiket staat geeft dit aan dat de whisky na rijping nog gedurende een korte tijd (6 maand tot wel 2 jaar) op een ander vat heeft na-gerijpt, dus is "finished" voordat het op de fles gaat.
Deze "finish" kan plaatsvinden op een ander soort refill whisky vat. Zo kan er aan een whisky een licht gerookte smaak worden toegevoegd door een refill te doen van een vat wat gebruikt is voor een geturfde whisky van Islay. Het kan ook dat er een Port of Rum vaten worden gebruikt voor de "finisch".
Een traditioneel afgesloten whisky vat.
