Het houten vat (engels: barrel) is een essentieel onderdeel in de productie van whisky. Het vat is meestal gemaakt van eikenhout wat een wettelijk vereiste is voor Schotse whisky. Het is de rijping op het vat wat de smaak en kleur geeft aan de Spirit met als resultaat Whisky. Vaak hebben op deze vaten eerder andere (sterke)dranken zoals sherry, port, bourbon of rum gerijpt (slechts een paar voorbeelden).
We kunnen de volgende soorten eiken onderscheiden:
Onder andere Talisker laat zijn whisky rijpen op vaten van Kelvin Cooperage. Het familie bedrijf Kelvin Cooperage is opgericht in 1963 waar Ed McLaughlin zijn eigen cooperage (kuiperij) starte aan de oevers van de rivier Kelvin bij Glasgow.
Kelvin Cooperage sinds 1963 een belangrijke kuiperij. Deze foto is genomen bij Talisker Distillery tijdens een bezoek aan de vestiging op het eiland "Isle of Skye"
Sinds 1991 is Kelvin Cooperage gevestigd in Louisville Kentucky vanwege de Bourbon productie in de directe omgeving. Eiken vaten van het beste Amerikaanse eiken worden geleverd voor de productie van de wijnvaten.
Nog belangrijker is de handel in gebruikte 53 gallons (200 liter) wit eiken (Quercus Alba, dus Amerikaans eiken) vaten die gebruikt zijn voor de rijping van Bourbon. Deze worden gerepareerd en wereldwijd gebruikt voor rijping van whisky and andere dranken. Deze 200 liter vaten zijn bekend als de "American Standard Barrel" en hebben een inhoud van 190-200 liter, goed voor ongeveer 280 standard 700ml flessen whisky.
Het branden (Engels: Charring) van de binnenzijde van whiskyvaten is een essentieel onderdeel van het productieproces en draagt bij aan de unieke smaak en aroma's van whisky. Hier zijn de belangrijkste redenen waarom:
De mate waarin een vat wordt gebrand, wordt vaak uitgedrukt in verschillende niveaus of "char levels". Een hoger char level betekent een sterkere branding en resulteert in meer uitgesproken smaken.
Niet elke gebrande whiskyvat is dus gelijk. Er zijn grote verschillen en er zijn verschillende technieken. In het engels spreekt men van Charring en Toasting. In het Nederlands zou je Charring het best kunnen vertalen als "verkolen"en Toasting als "roosteren" maar het is in dit geval handiger om gewoon de aanduiding Toasting te gebruiken.
Verkolen (Engels: Charring) houdt in dat er intense hitte op de binnenkant van het vat wordt toegepast, waardoor het hout in feite verbrandt. Dit proces creëert een donkerder, meer verkoold oppervlak dat rokerige, houtachtige en kruidige smaken aan de whisky geeft. Verkolen helpt ook om een poreus oppervlak te creëren, wat zorgt voor een grotere interactie tussen de whisky en het hout.
Toasten daarentegen houdt in dat het vat gedurende een langere periode op een lagere temperatuur wordt verhit. Dit proces karamelliseert de suikers in het hout, wat resulteert in zoetere smaken zoals vanille, karamel en toffee. Toasten helpt ook om vluchtige verbindingen uit het hout vrij te maken, wat bijdraagt aan de algehele complexiteit van de whisky.
De mate van verkolen of toasten kan variëren, afhankelijk van het gewenste smaakprofiel. Een zwaar verkoold vat zal een gedurfdere, rokerigere whisky opleveren, terwijl een licht getoast vat zal resulteren in een delicatere, zoetere spirit. Veel distilleerderijen combineren beide technieken, waarbij ze een combinatie van verkolen en toasten gebruiken om een specifiek smaakprofiel te bereiken.
Een veel gebruikte afkorting is HTMC wat staat voor Heavy Toast, Medium Char. Je kunt je wel voorstelling wat dit betekend en dat het eindresultaat een complexe whisky smaak opleverd.
Als een vat 4x gebruikt is dan is deze uitgeput. Deze vaten kunnen verjongd (Engels: rejuvenation) worden. Dit wordt het dechar/rechar proces genoemd. Dechar is het verwijderen van de verkoolde laag (Engels: dechar) en het opnieuw branden van het vat (Engels: rechar). Ongeveer 5 tot 10% van de vaten zijn verjongd. Het verjongen van vaten wordt alleen gedaan in tijden dat er een tekort is aan (nieuwe) vaten. Het rechar gebeurt bij 1400 graden.
De suikers in het hout worden gekarameliseerd en het vat is weer bruikbaar. De smaak van de Schotse whisky die uit dit soort vaten komt is Bourbon-achtig. Dit komt omdat na de verjonging het vat weer zijn pure smaak van gebrand eiken kan afgeven zoals bij Bourbon. Mijn inziens zou het niet terecht zijn om de whisky die op dit soort vaten is gerijpt Schotse whisky te noemen. Het komt dichter in de buurt van Bourbon!
Soms wordt op het etiket (of op de verpakking) aangegeven wat voor een soort vat is gebruikt. Een vat wat voor het eerst wordt gebruikt ("First-fill") geven meer aroma en smaak af dan vaten die eerder gebruikt zijn ("Refill" vaten).
Indien er houtfinish ("woodfinish") op het etiket staat geeft dit aan dat de whisky na rijping nog gedurende een korte tijd (6 maand tot wel 2 jaar) op een ander vat heeft na-gerijpt, dus is "finished" voordat het op de fles gaat.
Deze "finish" kan plaatsvinden op een ander soort refill whisky vat. Zo kan er aan een whisky een licht gerookte smaak worden toegevoegd door een refill te doen van een vat wat gebruikt is voor een geturfde whisky van Islay. Het kan ook dat er een Port of Rum vaten worden gebruikt voor de "finisch".
Een traditioneel afgesloten whisky vat.
Een Gorda is een (zeer) groot vat van ongeveer 700 liter. Dit grote vat werd oorspronkelijk gebruikt in de Amerikaanse whisky industrie en is gemaakt van Amerikaans eiken. Zij werden soms gebruikt voor de rijping van whisky maar meestal voor het mengen (Engels: "marrying") van de verschillende whisky's voor een blend (of "vatted") whisky.
Een Port Pipe bevat 550 tot 650 liter en is dus groter dan een Sherry Butt. Deze is meestal gemaakt van Europees Eiken. Deze vaten zijn vrij lang van vorm en zijn uiteraard, gezien hun naam, het standaardvat dat wordt gebruikt voor het rijpen van portwijn
Een Madeira Drum bevat 650 liter en is een kort, sterk, dik vat met een zeer brede diameter, gemaakt van zeer dikke duigen van Frans eikenhout. Zoals de naam al doet vermoeden, worden deze vaten gebruikt in de Madeira-wijnindustrie en worden ze af en toe gebruikt voor het afwerken (finish) van sommige whisky's.
Een Sherry Butt is a 500 liter vat welke vaak is gemaakt van Noord-Amerikaans Wit eiken. Het Franse of Spaanse eiken is meer poreus dan het Noord-Amerikaans eiken en dus minder geschikt. De foto hieronder is genomen bij de distilleerderij Edradour die deze 500 liter Sherry Butt's gebruikt voor een tweede rijping van de whisky. Vroeger/traditioneel werd een Butt gemaakt van Spaans Eiken.
Auteur op bezoek bij de Adradour distilleerderij. Op de stelling een 500 liter ex Sherry vat te herkennen aan de imposante serie ringen (hoepels) om de duigen bijeen te houden.
Een Sherry Pungeon is korter en dikker dan een Sherry Butt en heeft een inhoud van 600 liter of minder tot 450 liter en is gemaakt van (Spaans) Europees eiken.
Deze Pungeon vaten worden ook machinaal vervaardigd voor de rijping van Rum. Hierbij wordt gebruik gemaakt van de Amerikaanse Witte Eik. Deze ex-rum vaten worden ook gebruikt voor een tweede rijping van Whisky.
Een Bourbon Barrel is gemaakt van Amerikaanse wit eiken en "getoast" en heeft een inhoud van 200 liter. Dit komt overeen met 60 Amerikaanse gallons.Dit is het standaad bourbon vat wat aangegeven wordt met ASB (American Standard Barrel)
In de regel een vat tussen de 240 en 300 liter. 300 liter is 80 gallons. In de regel is een hogshead 64 gallons, dit is een kwart van een "tun". Een Hogshead is in de regel gemaakt van Wit Amerikaans Eiken. Een hogshead is in principe een vat dat gemaakt is van de duigen van een bourbonvat (200l) met nieuwe eikenhouten uiteinden.Het heeft dus dezelfde hoogte als de ASB maar dan met een grotere doorsnede.
In de regel is een Barriqueeen vat tussen de 240 en 300 liter en dus iets groter dan een Hogshead. De Barrique is en vat welke gebruikt wordt in de wijnindustrie en meestal gemaakt van Europees (Frans) Eiken. Zij worden dan ook gebruikt voor "wine-finished" whisky.
Opstelling verschillende vat grootte - Endradour Distillery.
Een Quarter Cask, ongeveer 40 tot 50-55 liter en soms zelfs 60 liter. In kleine vaten gaat de rijping sneller. Een 8 jarige quarter cask smaakt als een 12 jarige whisky. Laphoaig Quarter Cask (wat's in a name) en ook Zuiddam maken gebruik van deze vaten.
Maar, let wel op de Bruichladdich's Quarter Casks worden aangegeven als ongeveer 80 liter, dit is ongeveer dezelfde grootte als een Kilderkin - een half Brits biervat. Bij de Ardmore en Laphroaig distilleerderij gebruiken ze Quarter Cask om te verwijzen naar vaten van 125 liter, een kwart van een sherry butt (500 liter). Een American Quarter Cask is 50 liter, wat een kwart is van een standaard whiskyvat (200 liter).
Een Octain Cask is weer de helft van een Quarter Cask, dus 40 liter.
Een Blood Tub Cask heeft meestal een inhoud van 40 liter. Het is een klein vat dat voornamelijk wordt gebruikt bij het brouwen van bier, maar heel af en toe ook door distilleerderijen wordt gebruikt om speciale whisky's te laten rijpen. Ze hebben een langwerpige ovale vorm die is ontworpen om ze gemakkelijk te paard te kunnen dragen.
Een Table Top Cask heeft meestal een inhoud van 5 liter en is zoals gezegd, geschikt om op tafel geplaatst te worden.
