Het houten vat (engels: barrel) is een essentieel onderdeel in de productie van whisky. Het vat is meestal gemaakt van eikenhout wat een wettelijk vereiste is voor Schotse whisky. Het is de rijping op het vat wat de smaak en kleur geeft aan de Spirit met als resultaat Whisky. Vaak hebben deze vaten eerder andere dranken en sterke dranken zoals sherry of bourbon gerijpt.
We kunnen de volgende soorten eiken onderscheiden:
Onder andere Talisker laat zijn whisky rijpen op vaten van Kelvin Cooperage. Het familie bedrijf Kelvin Cooperage is opgericht in 1963 waar Ed McLaughlin zijn eigen cooperage (kuiperij) starte aan de oevers van de rivier Kelvin bij Glasgow.
Kelvin Cooperage sinds 1963 een belangrijke kuiperij.
Sinds 1991 is Kelvin Cooperage gevestigd in Louisville Kentucky vanwege de Bourbon productie in de directe omgeving. Eiken vaten van het beste Amerikaanse eiken worden geleverd voor de productie van de wijnvaten.
Nog belangrijker is de handel in gebruikte 53 gallons (200 liter) wit eiken (Quercus Alba) vaten die gebruikt zijn voor de rijping van Bourbon. Deze worden gerepareerd en wereldwijd gebruikt voor rijping van whisky and andere dranken. Deze 200 liter vaten zijn bekend ald de "American Standard Barrel" en hebben een inhoud van 190-200 liter, goed voor ongeveer 280 standard 700ml flessen whisky.
Als een vat 4x gebruikt is dan is deze uitgeput. Deze vaten kunnen verjongd (Engels: rejuvenation) worden. Dit wordt het dechar/rechar proces genoemd. Dechar is het verwijderen van de verkoolde laag (Engels: dechar) en het opnieuw branden van het vat (Engels: rechar). Ongeveer 5 tot 10% van de vaten zijn verjongd. Het verjongen van vaten wordt alleen gedaan in tijden dat er een tekort is aan (nieuwe) vaten. Het rechar gebeurt bij 1400 graden.
De suikers in het hout worden gekarameliseerd en het vat is weer bruikbaar. De smaak van de Schotse whisky die uit dit soort vaten komt is Bourbon-achtig. Dit komt omdat na de verjonging het vat weer zijn pure smaak van gebrand eiken kan afgeven zoals bij Bourbon. Mijn inziens zou het niet terecht zijn om de whisky die op dit soort vaten is gerijpt Schotse whisky te noemen. Het komt dichter in de buurt van Bourbon!
Een Sherry Butt is a 500 liter vat welke vaak is gemaakt van Noord-Amerikaans eiken. Het Franse of Spaanse eiken is meer poreus dan het Noord-Amerikaans eiken en dus beter geschikt. De foto aan de rechterkant is genomen bij de distilleerderij Edradour die deze 500 liter Sherry Butt's gebruikt voor een tweede rijping van de whisky.
Een Port Pipe bevat 550 tot 650 liter en is dus groter dan een Sherry Butt. Deze is meestal gemaakt van Europees Eiken. Deze vaten zijn vrij lang van vorm en zijn uiteraard, gezien hun naam, het standaardvat dat wordt gebruikt voor het rijpen van portwijn
Auteur op bezoek bij de Adradour distilleerderij. Op de stelling een 500 liter ex Sherry vat te herkennen aan de imposante serie ringen (hoepels) om de duigen bijeen te houden.
Een Sherry Pungeon is korter en dikker dan een Sherry Butt en heeft een inhoud van 600 liter of minder tot 450 liter en is gemaakt van Europees eiken.
Een Bourbon Barrel is gemaakt van Amerikaanse eiken en "getoast" en heeft een inhoud van 200 liter. Dit komt overeen met 60 Amerikaanse gallons.Dit is het standaad bourbon vat.
In de regel een vat tussen de 240 en 300 liter. 300 liter is 80 gallons. In de regel is een hogshead 64 gallons, dit is een kwart van een "tun".
In de regel is een Barriqueeen vat tussen de 240 en 300 liter en dus iets groter dan een Hogshead. De Barrique is en vat welke gebruikt wordt in de wijnindustrie en meestal gemaakt van Europees Eiken. Zij worden dan ook gebruikt voor "wine-finished" whisky.
Opstelling verschillende vat grootte - Endradour Distillery.
Een Quarter Cask, ongeveer 40 tot 50-55 liter en soms zelfs 60 liter. In kleine vaten gaat de rijping sneller. Een 8 jarige quarter cask smaakt als een 12 jarige whisky. Laphoaig Quarter Cask (wat's in name) en ook Zuiddam maken gebruik van deze vaten.
Een Octain Cask is weer de helft van een Quarter Cask, dus 40 liter.
Een Table Top Cask heeft meestal een inhoud van 5 liter en is zoals gezegd, geschikt om op tafel geplaatst te worden.
Soms wordt op het etiket (of op de verpakking) aangegeven wat voor een soort vat is gebruikt. Een vat wat voor het eerst wordt gebruikt ("First-fill") geven meer aroma en smaak af dan vaten die eerder gebruikt zijn ("Refill" vaten).
Indien er houtfinish ("woodfinish") op het etiket staat geeft dit aan dat de whisky na rijping nog gedurende een korte tijd (6 maand tot wel 2 jaar) op een ander vat heeft na-gerijpt, dus is "finished" voordat het op de fles gaat.
Deze "finish" kan plaatsvinden op een ander soort refill whisky vat. Zo kan er aan een whisky een licht gerookte smaak worden toegevoegd door een refill te doen van een vat wat gebruikt is voor een geturfde whisky van Islay. Het kan ook dat er een Port of Rum vaten worden gebruikt voor de "finisch".
Een traditioneel afgesloten whisky vat.